19 mar Czy ta groźna choroba zakaźna powraca?

Zaczyna się jak zwykłe przeziębienie, a jest groźną – zwłaszcza dla dzieci – chorobą zakaźną. Mowa o błonicy, która nie zniknęła całkowicie, ale dzięki szczepieniom ochronnym udało się powstrzymać jej rozprzestrzenianie (w krajach Europy Zachodniej i Środkowej) oraz zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym. W Polsce od ponad ćwierć wieku nie odnotowano żadnego przypadku błonicy – aż do marca 2025 roku. Dowiedz się więcej o tej groźnej chorobie, a zwłaszcza o tym, jak się przed nią chronić.

Błonicę wywołuje toksyna wytwarzana przez Gram-dodatnią bakterię maczugowca błonicy (Corynebacterium diphtheriae). Choroba przenosi się z człowieka na człowieka drogą kropelkową, podczas kasłania i kichania.

Bakteria wnika do organizmu przez nos lub jamę ustną, a następnie kolonizuje błony śluzowe górnych dróg oddechowych, rzadziej błonę śluzową innych okolic czy skórę. Najczęstszymi postaciami błonicy są błonica gardła oraz błonica krtani, zwana dawniej krupem lub dławcem. Pozostałe postaci kliniczne choroby, na przykład błonica ucha lub skóry, występują bardzo rzadko. Toksyna, wytwarzana przez bakterię, przedostaje się do krwiobiegu i może uszkadzać takie narządy wewnętrzne, jak nerki, nadnercza, serce, wątroba i ośrodkowy układ nerwowy. To z tych względów błonica jest bardzo zakaźna i groźna dla osoby zakażonej.

UWAGA! Każdy nosiciel lub chory zakaża na 2 dni przed wystąpieniem jakichkolwiek objawów choroby, przez cały okres jej trwania, a także nawet do 3 tygodni po wyzdrowieniu. Dzieje się tak dlatego, że bakterie nadal pozostają w wydzielinach błon śluzowych i na skórze.

Objawy błonicy

Początkowe objawy błonicy mogą wskazywać na przeziębienie, ponieważ należą do nich osłabienie, umiarkowana gorączka, niezbyt nasilony ból gardła, powiększone i tkliwe okoliczne węzły chłonne. Później tworzą się błoniaste naloty w gardle (biało-szare błony rzekome), wokół których śluzówka jest przekrwiona, a podczas prób oderwania nalotu dochodzi do krwawienia. W ostatnim stadium może dojść do powiększenia węzłów chłonnych podżuchwowych – ich obrzęk nie dość, że nadaje szyi specyficzny wygląd, nazywany „szyją prokonsula”, „szyją Nerona” lub „szyją cesarza”, to jeszcze uniemożliwia swobodne oddychanie. Ale to nie wszystko – dochodzi jeszcze do zatrucia organizmu toksyną.  

Błonica krtani

Występuje najczęściej u małych dzieci, u których powoduje zwężenie szpary głośni przez obrzęk i naloty na strunach głosowych, a to skutkuje nasilającą się dusznością, głośnym i szczekającym kaszlem oraz narastającą chrypką, przechodzącą w bezgłos. Nieleczona błonica krtani prowadzi do uduszenia się dziecka.

Błonica nosa

To najlżejsza postać choroby, która przebiega bez objawów zatrucia toksyną. Charakteryzuje się niewielkimi, często jednostronnymi zmianami na powierzchni błony śluzowej nosa, którym towarzyszy wyciek śluzowo-krwistego lub ropno-krwistego wysięku oraz nadżerki w nozdrzach i na powierzchni wargi górnej. Błonica nosa przebiega przewlekłe, co może prowadzić do rozprzestrzeniania się choroby. Proces zdrowienia jest niestety długotrwały.

Kto jest szczególnie narażony na ostry przebieg błonicy?

W grupie ryzyka są zwłaszcza dzieci, kobiety w ciąży, osoby z zaburzeniami odporności, w tym zakażone wirusem HIV, jak również osoby po przeszczepieniu narządów.

Co robić w przypadku wystąpienia błonicy?

W przypadku podejrzenia wystąpienia tej choroby należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, ponieważ wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia ma niebagatelny wpływ na jego efekty. Błonica zawsze wymaga hospitalizacji. Leczenie polega na podawaniu antytoksyny oraz stosowaniu antybiotyków. Szybkie podanie antytoksyny jest kluczowe (ważniejsze od antybiotykoterapii) i decyduje o wyniku leczenia.

W przypadku błonicy krtani niejednokrotnie konieczna jest intubacja lub tracheotomia, które ratują życie choremu przez udrożnienie dróg oddechowych.

Powikłania po błonicy

Jak wynika z naszego tekstu, błonica może mieć różny przebieg, a od niego zależą powikłania. Błonica nosa, która jest najlżejszą postacią choroby, przebiega bez objawów zatrucia organizmu toksyną i najczęściej nie daje powikłań. Natomiast w ciężkich przypadkach błonica prowadzi do rozwoju groźnych powikłań ze strony serca, nerek i układu nerwowego. Do powikłań zagrażających życiu należą:

• niedrożność dróg oddechowych,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zaburzenia rytmu serca,
• niewydolność serca.

Wśród poważnych powikłań należy wymienić również porażenie podniebienia miękkiego (pojawia się najczęściej po trzecim tygodniu choroby), porażenie mięśni gałki ocznej lub przepony (występujące zwykle po piątym tygodniu od wystąpienia błonicy), wtórne infekcje bakteryjne, w tym zapalenie płuc czy zapalenie ucha środkowego (częściej u dzieci i niemowląt) oraz zapalenie wsierdzia. Porażenie mięśni oddechowych może prowadzić do groźnej w skutkach niewydolności oddechowej. Uszkodzona może zostać również wątroba czy nerki.

Jeżeli dojdzie do uszkodzenia mięśnia sercowego, pozostanie to trwałym następstwem błonicy.

Jak można zapobiegać błonicy?

Z pozoru bardzo prosto zapobiec tej groźnej chorobie, jednak w dobie narastającej liczby przeciwników szczepień ochronnych sprawa się komplikuje. Zapobieganie błonicy polega bowiem na powszechnym stosowaniu szczepień ochronnych.

Szczepienia na błonicę są w Polsce obowiązkowe. Podlegają im dzieci od 7. tygodnia do 19. roku życia włącznie oraz osoby w wieku powyżej 19 lat, narażone w sposób szczególny na zakażenie (np. pracownicy ochrony zdrowia).

Obecnie w naszym kraju dostępne są szczepionki pojedyncze przeciwko błonicy, skojarzone szczepionki przeciw błonicy i tężcowi, jak również skojarzone szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi.

Dzieciom, u których stwierdzono przeciwwskazania do podania szczepionki przeciwko krztuścowi, podaje się skojarzoną szczepionkę przeciwko błonicy i tężcowi.

Osobom bez aktualnych szczepień, które miały kontakt z chorym na błonicę, podaje się szczepionkę pojedynczą przeciwko błonicy lub skojarzoną szczepionkę przeciwko błonicy i tężcowi (tzw. szczepienie poekspozycyjne).

🔷 W Specjalistycznym Centrum Medycznym Konior Clinic nie tylko realizujemy szczepienia dzieci i młodzieży przeciwko błonicy – w ramach NFZ, zgodnie z kalendarzem szczepień, ale również dorośli mogą skorzystać z odpłatnych szczepień (osoby dorosłe powinny szczepić się dawką przypominającą co 10 lat). Warto zaznaczyć, że w przypadku, kiedy rośnie liczba niezaszczepionych dzieci, odporność populacyjna spada. I dotyczy to wszystkich chorób zakaźnych, których rozprzestrzenianie się w Europie udało się zminimalizować lub wyeliminować, dzięki wprowadzeniu powszechnych szczepień ochronnych.  

WARTO WIEDZIEĆ! Odporność populacyjna (zbiorowa, stadna) to ochrona osób nieuodpornionych, na skutek zaszczepienia wysokiego odsetka danej populacji. Pojęcie to ma zastosowanie dla chorób, które przenoszą się z człowieka na człowieka (nie dotyczy np. tężca czy wścieklizny). Próg odporności zbiorowej jest definiowany jako odsetek osób uodpornionych w populacji, po osiągnieciu którego liczba nowych zakażonych zaczyna się zmniejszać, zwykle wymaga 90-95% populacji odpornej. Jednak procentowy wskaźnik osób zaszczepionych ma różną wartość w zależności od choroby. Dla przykładu, w przypadku odry taki „próg bezpieczeństwa” wynosi aż 95%, dla krztuśca szacowany jest na  92-94%, błonicy i różyczki na 83-86%, świnki na 75-86%. Co oznacza, że tyle osób w populacji musi być odpornych na daną chorobę, żeby nie doszło do masowych zakażeń.